سعدی و گفتمان مدرن ایران

گذشته از جنبه زیبایی شناختی آثار سعدی، که سبب گردیده است تا از او به عنوان استاد سخن یاد شود، ایرانیان قرن های متمادی، این شاعر را به عنوان آموزگار اخلاق و حکمت خود پذیرفته بودند. این پذیرش تا سال های انقلاب مشروطه همچنان ادامه داشت، تا اینکه با آغاز این سال های دوران ساز، آموزه های ارائه شده از سوی سعدی مورد انتقاد برخی از روشنفکران و مستشرقینی چون ادوارد براون قرار گرفته، در تضاد با آموزه های مدرن دانسته شده است. در این مقاله، نویسندگان کوشیده اند تا با استفاده از نظریّۀ گفتمان فوکو، بار دیگر این موضوع را مورد بررسی قرار دهند. از این رو و بر اساس نظریّۀ مذکور، ابتدا تلاش کرده اند تا با یافتن پیش فرض مسلّط هر گفتمان ـ «نابرابری» در گفتمان عصر سعدی و «برابری» در گفتمان عصر مشروطه ـ دلایل تعارض آنها را دریابند و در ادامه نشان دهند که شکل گیری تفکّر سعدی در گفتمان پیشامدرن، که بر پیش فرض نابرابری استوار است، سبب گردیده است تا نشانه هایی از نابرابری در آموزه های سعدی انعکاس بیابد همین مسأله، به مذاق ناقدان و روشنفکران عصر مشروطه ـ که برابری پیش فرضشان بود ـ خوش نیامده، به انتقاد و انکار سعدی و آموزه های او برخاسته اند. جالب آنکه، آنها در این انکارشان نیز چندان محقّ نبوده اند.